تاندونیت زانو یکی از شایع‌ترین بیماری‌های التهابی و فرسایشی بخش زانو است که در اثر استفاده بیش از حد از تاندون‌ها یا آسیب‌های مکرر ایجاد می‌شود. این عارضه به‌ویژه در ورزشکاران، افرادی که شغل‌های بدنی دارند و حتی کسانی که فعالیت روزمره زیادی با زانوها انجام می‌دهند شایع‌تر است. در این مقاله، با بررسی دقیق علل، انواع، علائم، روش‌های تشخیصی، درمان‌ها، پیشگیری و مراقبت‌های پس از درمان، تصویری جامع از تاندونیت زانو را برای شما ترسیم می‌کنیم.
تاندونیت زانو چیست؟
تاندونیت زانو، به زبان ساده، التهاب یا تحریک تاندون‌های اطراف مفصل زانو است. تاندون‌ها رشته‌هایی محکم از بافت همبند هستند که عضلات را به استخوان‌ها متصل می‌کنند. وقتی این تاندون‌ها در اثر فشار، استفاده بیش‌از‌حد، ضربه یا حرکات تکراری دچار التهاب شوند، فرد دچار تاندونیت می‌شود.
شما می توانید برای اطلاعات بیشتر و مشاوره با دکتر علیرضا میرزاصادقی جراح و متخصص ارتوپد در تهران مشورت کنید.
در ادامه راه های ارتباطی با بهترین جراح زانو در تهران را قرار دادیم:
انواع تاندونیت زانو
- ۱. تاندونیت پاتلار یا زانوی جهندگان (Patellar tendonitis): اغلب در ورزشکاران والیبال، بسکتبال یا دونده‌ها دیده می‌شود.
- ۲. تاندونیت کشککی داخلی یا مدیال (Medial tendonitis): در آسیب‌های مربوط به تغییر جهت ناگهانی یا فشار به داخل زانو.
- 3. تاندونیت کشککی خارجی یا لترال (Lateral tendonitis): کمتر شایع اما در دوندگان ماراتن یا کوهنوردان دیده می‌شود.
- ۴. تاندونیت آشیل در بالا یا زیر زانو (Tendinitis of the hamstrings/quadriceps tendon): در عضلات پشت یا جلوی ران رخ می‌دهد.
علل ایجاد تاندونیت زانو
علل ایجاد تاندونیت زانو را می‌توان ترکیبی از عوامل مکانیکی، زیستی و سبک زندگی دانست. این بیماری بیشتر به دلیل فشار یا استرس مکرر بر تاندون‌های زانو به وجود می‌آید. در ادامه به مهم‌ترین دلایل بروز تاندونیت زانو اشاره می‌کنیم:
1. فعالیت‌های ورزشی شدید و تکراری
بیشترین علت تاندونیت زانو، انجام ورزش‌هایی است که با پرش‌های مکرر، دویدن طولانی یا تغییر ناگهانی جهت همراه‌اند. ورزش‌هایی مانند:
- بسکتبال
- والیبال
- دو و میدانی
- فوتبال
این حرکات باعث می‌شوند تاندون کشکک (پاتلار) تحت فشار زیادی قرار گیرد.
2. تمرین بدون آمادگی قبلی یا گرم‌نکردن بدن
شروع ناگهانی فعالیت ورزشی بدون گرم کردن مناسب عضلات پا، باعث آسیب به تاندون‌ها می‌شود. آماده‌سازی بدن پیش از ورزش می‌تواند از التهاب تاندون‌ها جلوگیری کند.
3. استفاده از کفش نامناسب
کفش‌هایی که فاقد پشتیبانی مناسب از قوس کف پا یا پاشنه هستند، می‌توانند نیروهای وارده به زانو را افزایش دهند. این مسئله به مرور زمان باعث آسیب به تاندون‌ها می‌شود.
4. ضعف یا عدم تعادل عضلات پا
عضلات ران (چهارسر) و عضلات همسترینگ اگر ضعیف باشند یا انعطاف‌پذیری کافی نداشته باشند، فشار بیشتری به تاندون‌های زانو وارد می‌شود.
5. اضافه وزن یا چاقی
افزایش وزن بدن منجر به اعمال فشار بیشتر بر زانوها می‌شود. این فشار مزمن در طول زمان می‌تواند موجب التهاب تاندون‌ها شود.
6. بد ایستادن یا اختلال در الگوی حرکتی
نحوه ایستادن یا راه رفتن ناصحیح، از جمله خم‌شدن زانو به داخل یا خارج (زانوی پرانتزی یا ضربدری)، می‌تواند فشار نامتقارن به تاندون‌ها وارد کند و در نهایت باعث التهاب شود.
7. افزایش ناگهانی شدت تمرینات
افزایش ناگهانی زمان یا شدت ورزش بدون توجه به آمادگی بدن، یکی از شایع‌ترین علل آسیب‌های تاندونی است. تاندون‌ها نیاز به زمان دارند تا با شدت جدید تمرینات تطبیق پیدا کنند.
8. سن و افزایش سن
با افزایش سن، تاندون‌ها انعطاف‌پذیری کمتری پیدا می‌کنند و مستعد التهاب و پارگی می‌شوند. به همین دلیل، افراد بالای ۴۰ سال بیشتر در معرض تاندونیت زانو قرار دارند، به‌ویژه اگر فعالیت بدنی بالایی داشته باشند.
9. بیماری‌های زمینه‌ای
برخی شرایط پزشکی مانند:
- آرتریت روماتوئید
- دیابت
- اختلالات متابولیکی
می‌توانند باعث کاهش کیفیت بافت‌های همبند و افزایش خطر التهاب تاندون شوند.
10. صدمات یا ضربه مستقیم به زانو
آسیب مستقیم به زانو، مانند زمین خوردن یا برخورد شدید، ممکن است باعث التهاب یا پارگی جزئی تاندون شود و در نهایت منجر به تاندونیت شود.
علائم و نشانه های تاندونیت زانو
شایع‌ترین نشانه‌ها عبارتند از:
- درد موضعی: در منطقه تاندون آسیب‌دیده، به‌ویژه در شروع حرکت یا بعد از فعالیت.
- تورم و حساسیت: در لمس ناحیه، تورم خفیف تا متوسط ممکن است دیده شود.
- سفتی و محدودیت حرکتی: به‌ویژه بعد از بیدار شدن از خواب یا نشستن طولانی.
- ضعف و خستگی عضلات: در زانوی مبتلا در حین فعالیت.
- احساس کشیدگی یا چسبندگی: در بافت تاندونی حین حرکت زانو.
روش‌های تشخیص تاندونیت زانو
پزشک ابتدا با معاینه بالینی، تخمین علائم و شدت درد شروع می‌کند. سپس ممکن است از روش‌های تصویربرداری برای تأیید و بررسی شدت آسیب استفاده شود:
- پرتو ایکس (X-ray): برای رد احتمال شکستگی یا مشکلات استخوانی.
- اولتراسوند (سونوگرافی): گزینه‌ای سریع و انعطاف‌پذیر برای بررسی تاندون و مشخص کردن تورم یا پارگی جزئی.
- MRI: در موارد پیچیده برای نشان‌دادن آسیب داخلی، پارگی تاندون یا درگیری سینوویوم مفصل.
اصول درمان تاندونیت زانو
درمان تاندونیت زانو، بسته به شدت التهاب و مرحله‌ی پیشرفت بیماری، ممکن است از روش‌های ساده خانگی تا مداخلات پزشکی و فیزیوتراپی گسترده را شامل شود. هدف اصلی درمان، کاهش التهاب، تسکین درد، بازگرداندن عملکرد طبیعی زانو و پیشگیری از عود مجدد بیماری است. در ادامه، مهم‌ترین اصول درمان تاندونیت زانو را مرحله‌به‌مرحله بررسی می‌کنیم:
۱. استراحت و تغییر فعالیت
برای کاهش فشار روی تاندون، باید فعالیت‌های شدید توقف یابد. استفاده از عصا در موارد شدت‌دار توصیه می‌شود.
۲. یخ‌درمانی (Cryotherapy)
استفاده از کمپرس یخ به مدت 15–20 دقیقه، ۳–۴ بار در روز برای کاهش تورم.
۳. داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی (NSAIDs)
ایبوپروفن یا ناپروکسن طبق تجویز پزشک برای کاهش درد و التهاب.
۴. فیزیوتراپی
- تمرینات کششی و تقویتی برای عضلات چهارسر، همسترینگ و کفل.
- تکنیک‌های ماساژ بافت عمیق و تلاش برای بهبود انعطاف و گردش خون.
- استفاده از نوارهای پاتلار (استرپ) یا زانوبند برای کاهش فشار مستقیم روی تاندون.
۵. درمان‌های نوین
- تزریق PRP: پلاسمای غنی از پلاکت برای تحریک ترمیم تاندون.
- فیزیوتراپی با اولتراسوند یا لیزر کم‌قدرت: برای افزایشتغییرات بافتی و بهبود خون‌رسانی.
۶. جراحی
در موارد نادر، در صورتی که تاندون پاره شده یا درمان‌های غیرجراحی مؤثر نبوده‌اند، ممکن است عمل جراحی برای ترمیم یا دبریدمان (پاکسازی بافت مرده) توصیه شود.
مراحل بازتوانی پس از درمان تاندونیت زانو
- مرحله ۱ (هفته اول): استراحت کامل همراه با فیزیوتراپی خفیف.
- مرحله ۲ (هفته ۲–۴): شروع تمرینات سبک تقویتی و کششی.
- مرحله ۳ (هفته ۵–۸): افزایش شدت تمرینات مقاومتی و تمرکز بر تعادل.
- مرحلهٔ ۴ (هفته ۸ به بعد): بازگشت به تمرینات ورزشی کامل با نظارت مربی یا فیزیوتراپیست.
پیشگیری از عود مجدد تاندونیت زانو
- ۱. استراحت و تناسب برنامه تمرینی: جلوگیری از تمرینات فشرده بدون استراحت.
- ۲. تقویت متعادل عضلات: انجام تمرینات تقویتی برای گروه عضلات پیرامون زانو.
- ۳. اصلاح بیومکانیک بدن: استفاده از کفش مناسب، اصلاح وضعیت دویدن یا راه رفتن.
- ۴. گرم‌کردن صحیح: قبل از تمرینات آغاز با پیاده‌روی و کشش پویا.
- ۵. استفاده از تجهیزات حمایتی: نوارهای پاتلار یا زانوبند در صورت نیاز.
نتیجه گیری
تاندونیت زانو اگر به‌موقع تشخیص و درمان شود، قابل کنترل بوده و عملکرد طبیعی زانو با اقدامات مناسب باز می‌گردد. ترکیب استراحت، درمان‌های غیرجراحی، فیزیوتراپی، اصلاح سبک زندگی و در صورت نیاز تزریق‌های مبتکرانه مانند PRP، بهترین مسیر به سوی بهبودی هستند. ورزشکاران باید با آگاهی بیشتر نسبت به علل و نشانه‌ها، تمرینات خود را بهینه کنند تا از آسیب‌دیدگی مجدد جلوگیری نمایند.